Dünyanın En Güzel Sabahları: Nemrut

Birazdan sonsuz bir uykadan uyanır gibi sökecek şafak. Tanrıları iki yanına almış Antiochos, gurur dolu bakışlarla ufkun aydınlanışını izliyor. İkibin yıldır her sabah yaptığı gibi... Karanlığın içindeki soğuk yüzü, iri bir bal damlası gibi beliren güneşle ısınacak, ölüm o zaman yerini sonsuz hayata bırakacak.

Her ölümlü gibi Kommagene ülkesinin büyük kralı da ölümsüzlüğü arıyor. Yıllardır binlerce insan da onun bu arayışı sayesinde dünyanın dört bir yanından kalkıp Nemrut’a geliyor. Yaşadıklarını gezegenin en güzel sabahlarından birini yaşamak için buraya akın ediyor, onun adını anıyor. Antiochos sonsuz hayata dilden dile dolaşan adıyla ulaşıyor.

Yıldızlarla dokunmuş gök örtünün pırıltılı karanlığı derin bir laciverte dönerken herkes ateş sunağında yerini alıyor. Beş yüz metrelik soluk soluğa tırmanışın yorgunluğu bir çırpıda unutuluyor. Mavinin tonlarında değişerek aydınlanacağı sanılan göğün rengi bir anda lacivertten yeşile dönüyor. Yeşil gök, ufukta sarı bir çizgiyle yerküreden ayrılıyor. Öylesine sert bir rüzgar esiyor ki, en az Antiochos kadar özlüyorsunuz güneşi. Sarı ufuk çizgisinin üst yanı eflatuna evrilirken bir-iki Fransız, şarap şişelerini açmaya başlıyor. Japonların fotoğraf makineleri her zaman olduğu gibi yine ve sürekli çalışıyor.

Eflatun gök, sıcak güneşin yaklaşmasıyla kor gibi kızarıyor, bir müjde gibi yayılıyor kızıllık tüm gökkubbeye. Çok geçmeden ince bir dilim güneş merhaba diyor yeni güne. Bu öylesine gösterişli bir sahne ki ruhunuz coşkuyla ayağa fırlıyor. Bedeninizi uyarıyor, zihniniz farklı çalışmaya başlıyor. Tarih, mitoloji ve doğa elele verip, hayatı kutsuyor, varoluşu yüceltiyor. “Yaşıyorum!” demenin hiçbir vesilesi bunun yerini tutmayacakmış gibi geliyor o an insana.

Rahat bir uçak yolculuğunun ardından Malatya’ya ayak bastığınızda Nemrut Dağı’na ulaşım pek de kolay değil aslında. Bunun bir problem oluşturmaması için rezervasyon yaptırılan otellerden ulaşım konusunda da destek istemekte yarar var. Nemrut Dağı’nın Malatya sınırları içinde kalan doğu yönündeki Güneş Otel, oda fiyatına ulaşımı da dahil etmiş. Adıyaman tarafındaki oteller ise konaklama dışında transfer için ayrıca ücret talep ediyorlar. Malatya Havaalanı’ndan taksiye binerek de Adıyaman ya da Kahta civarındaki otellere ulaşılabiliyor. Bu yolculuk için 100-150 milyon Türk Lirası ödeniyor. Dağa en yakın otellerden Euphrat 80 milyon TL karşılığında sizi Malatya’dan bir minibüs ile alabiliyor. Tabii benzin maliyeti bu fiyata dahil değil. Sit alanı çevresindeki oteller yıldız sahibi değiller fakat çok güzel bir coğrafyada yer almanın avantajını paylaşıyorlar misafirleriyle.

Göğün yıldızlarını değil de uygarlığın yıldızlarını istiyorsanız dağdan yaklaşık 50 kilometre uzaktaki Kahta’da ya da 85 kilometre uzaktaki Adıyaman’da konaklamanız gerekiyor. İki ya da üç yıldızlı bir çok seçeneği buralarda bulabiliyorsunuz.

Nemrut Dağı turu, yıllar öncesindeki gibi yalnızca muhteşem gündoğumu ve günbatımına tanıklık etmekten ibaret değil artık. Kommagene Krallığı’nın, Pers ve Helen kültürlerinin, İslam eserlerinin izlerinin sürüleceği çok katmanlı kültürel bir yolculuğun üst başlığını oluşturuyor daha çok. Bölgeye yapılan seyahatlerin en önemli durağı kuşkusuz Nemrut Dağı fakat Kommagene Krallığı’nın dört bir yana yayılmış eserleri, Roma ve Memlük yapıları ve Atatürk Barajı da görülebilecek yerler arasında bulunuyor.

Güney Toroslar’ın 2150 m. yüksekliğindeki tepelerinden biri olan Nemrut Dağı, Kommagene Krallığı’nın ünlü kralı I. Antiochos Epiphanes’in tümülüsünü ve kutsal mezar alanını barındırıyor. Toroslar’daki çeşitli yolların birleştiği noktada bulunan, Suriye'nin kuzeyi, Hatay, Pınarbaşı, Kuzey Toroslar ve doğuda Fırat Nehri'nin çevrelediği, Adıyaman, Kahramanmaraş ve Gaziantep illerini kapsayan bir coğrafyaya yayılan krallık İÖ 80-İS 72 yıllarında yörede egemenliğini sürdürmüştü. Pers ve Makedon kültürlerinin sentezinden doğan, batı ile doğunun görkemli bileşimi Kommagene kültürünün izleri sayesinde Nemrut 1987 yılında UNESCO Dünya Kültür Mirası listesine alındı ve uzunca bir süredir dünyanın sekizinci harikası olarak anılır oldu.

Orijinal yüksekliği 75 m. olan ancak gerek zamanın gerekse de geçtiğimiz yüzyılın başlarında yapılan özensiz arkeolojik çalışmaların neticesinde 50 m.’ye kadar düşen küçük kırma taşlardan oluşturulmuş görkemli tümülüs dağın doruğunda yer alıyor. Tümülüsün üç tarafına Antiochos tarafından yaptırılan kutsal alanların doğu ve batı teraslarında sıra halinde dizilmiş blok halinde sekiz yontma taşın üst üste oturtulmasıyla oluşturulan 8-10 metre yüksekliğinde kireç taşından muhteşem heykeller, kabartmalar ve yazıtlar bulunuyor. Heykeller, bir aslan ve bir kartal heykeliyle başlayıp, aynı düzende son buluyor. Hayvanların kralı olan aslan yeryüzündeki gücü, tanrıların habercisi olan kartal ise göksel gücü sembolize ediyor. Diğer heykeller her iki tarafta da şu şekilde sıralanıyor: Kral I. Antiochos (Theos); Fortuna (Theichye-Kommagene-Tanrıça) Zeus (Oromasdes); Apollon (Mithras-Helios-Hermes), Herakles (Ares-Artagnes).

Kült yazıtlarında anne tarafından Büyük İskender'den (Yunan-Makedonya), baba tarafından ise Darius'dan (Pers) geldiğini ifade eden Antiochos, atalarından gelen bu etnik farklılığı birleştirerek, kültür zenginliği haline dönüştürmenin göstergesi olarak tanrı heykellerinin yüzünü doğuya ve batıya çevirmiş. Zaten tanrı heykellerinin isimleri de hem Grek, hem de Pers dili ile kaydedilmiş. 

Nemrut Dağı, çevresindeki Kommagene Uygarlığı eserleri ile birlikte ülkemizin önemli milli parklarından biri. Nemrut Dağı’ndaki dev heykeller ve tümülüsün dışında, Arsameia (Eski Kale), Yeni Kale, Karakuş Tepesi ve Cendere Köprüsü de Milli Park sınırları içerisinde yer alıyor.

Kral I. Antiochos kitabelerinde söz edildiğine göre, Arsameia İ.Ö. 2. yüzyılın başlarında Kommagene'lerin atası Arsemez tarafından Kahta çayının doğusunda Eski Kahta kalesinin karşısında kuruldu ve krallığın yazlık başkentiydi.

Güneydeki tören yolunda Mitras'ın kabartma steli, ayin platformu üzerinde başından dakikalarca ayrılamayacağınız Antiochos-Herakles tokalaşma steli ve bunun önünde Anadolu'nun bilinen en büyük Grekçe yazıtı, yazıtın bulunduğu yerden başlayan ve 158 m. derine inen bir tünel ile yazıtın batısında benzer bir kaya dehlizi bulunuyor.

Adıyaman'a 60 km. uzaklıkta Kocahisar köyü yakınındaki Yeni Kale, vadinin hemen karşı tarafındaki Arsameia ile birlikte kullanılmış. Romalılar ve ardından Memlûklular tarafından restore edilen kale en son 1970'lerde bir kez daha onarıldı. Kale içinde çarşı, cami, zindan, su yolları, güvercinlik kalıntıları ve kitabeler bulunuyor. Kale'den Nymphois'e inen su yolu bir tünelle Arsameia'ya bağlanıyor.

Milli Parkın güneybatısında Adıyaman-Kahta girişinde bulunan, Kommagene Kralı II. Mithradates tarafından annesi İsas adına yaptırılan anıt mezar ise sütun üzerindeki kartaldan dolayı Karakuş Tümülüsü olarak anılıyor. Orijinalinde doğu, batı ve güney yönlerde dörder sütun varken günümüze doğuda iki, batıda ve güneyde birer sütun kalmış durumda.

Cendere Köprüsü de Adıyaman'a 55 km. uzaklıkta ve Karakuş tümülüsünün kuzeydoğusunda yeralıyor. Kahta çayının en çok daraldığı kesimde iki ana kaya üzerinde 92 iri kesme taştan yapılan bir büyük kemer ve doğu tarafındaki küçük bir tali kemerden oluşuyor. Kommagene’nin başkenti olan ve bugün Atatürk barajı’nın suları altında kalan Samsat'ta karargah kuran XVI. Roma Lejyonu tarafından İ.S. 200'ün başında inşa edilen köprünün Roma hükümdarı Septumus Severus ile Romalılar tarafından askerlerin anası olarak anılan eşi Julia Domna adına yaptırıldığı anlaşılıyor.

Küçük bir krallıktan beklenemeyecek kadar büyük bir miras bıraktı Kommagene. Antiochos’un amacı Batılıların dini ile Doğuluların dinini birleştirerek bir dünya dini yaratmak ve Nemrut Dağı'nı onun merkezi yapmaktı. Kendisi de bu sayede tüm dünyaya hükmedecekti. Ve bu da ölümsüzlüğe kavuşmanın bir yoluydu. Hedeflerine ulaşamadan ve büyük eserini tamamlayamadan öldü. Ne var ki onun iki dünyayı buluşturma, birleştirme hayali Avrupa ile Asya arasındaki Anadolu uygarlıkları için hep kalıcı bir hayal oldu. Bu hayal, günümüz Türkiye'sinin de politikalarını ve gelecek planlarını belirlemiyor mu?