Katmanlar / 2019

Kale Mahallesi kolajı-Bergama (Fotoğraflar ve kolaj: Yücel Tunca)

Elimde, cildi dağılmış, sayfaları birbirine karışmış bir kitap var sanki. Okumaya nereden başlayacağımı bilemiyorum. Bildiğim, hangi sayfasından başlarsam başlayayım birbirinden kopukmuş gibi görünen hikâyeler beni içine alıp sürükleyecek. Daha önceden okuduklarım ile ilk kez okuyacaklarım iç içe geçerek zihnimi bütüne doğru taşımaya çalışacak. Şunu da biliyorum ki o bütüne ulaşmak hiç mümkün olmayacak. Çünkü kayıp sayfalarla beraber yitip gitmiş hayatların binlerce yıllık gizemine ulaşmak mümkün değil. Üstelik bir yandan okuyucusu, bir yandan da yüzlerce karakterinden biri olduğum kitap yazılmaya devam ediyor.

Başı sonu belli olmayan Kale Mahallesi’nin sokaklarına her zamankinden farklı bir algıyla adımımı atarken bunlar geçiyor aklımdan. Nereye, hangi yoldan gideceğini bilerek yola koyulmakla, nereye ve hangi yoldan gideceğinin bir önemi olmadan yürümek arasında heyecan veren büyük bir fark var. Geçmişte de böyle yürüyüşlere çıktım elbette. O yürüyüşler çoğunlukla içsel bir yolculuğun fiziksel performanslarıydı. Düşüncelere dalıp, bendeki diğer benlerle bazen kavgaya tutuşarak, bazen dertleşerek, içten içe sayıklayarak yaptığım yürüyüşler gibi olmayacak bu kez. Fotoğraf çekmek için başka şehirlerin başka sokaklarında; başka insanların ve köpeklerin ve kedilerin ve kuşların arasında dolaştığım gibi de olmayacak. Fotoğraf çerçevesine yoğunlaşmadan, leke dengelerine ve kritik anlara takılmadan yapılacak bir yürüyüşü deneyimleyecek olmanın huzuruyla dolu içim. Yönlendiricilerime, yani içgüdülerime, rüzgâra, seslere, ışığa ve sürprizlere güveniyorum.

Evden çıkıp adı halen Kınık Caddesi olan eski Kınık Yolu’ndan sola doğru yürüyorum. İki yıldır yaşadığım cadde boyunca yürüsem tek bir kişiyle bile durup sohbet edemeyeceğimi bilmek halen bir yabancı olduğum gerçeğini yüzüme çarpıyor. Bu duygu rahatsız etse de aslında bunun hem bir kaçınılmazlık hem de bir tercih olduğunu hatırlatıyorum kendime.

Hindiler gibi uzun uzun düşünüp harekete geçmiyorsan düşünmenin kimseye faydası yok. Soldaki sokağın içinden gelen hindi sesleriyle irkiliyorum. Bir hindi beni harekete geçiriyor. Çağrısına icabet edip Kalaycı Sokak’a sapıyorum. Küçük bir kümesin içinde belli ki düşünmekten ve mahpusluktan bunalmış feryat figan bağırıyor. Birbirimizin dilinden anlamıyoruz. Kim bilir o neler diyor, kim bilir ben ne anlıyorum. Yabancı olmanın bin türlü hali var… Dar ve uzun bir sokak burası… Evlerin çoğu kayısı sarısına boyanmış. Kapı önlerindeki basamaklarda kadınlar, taburelerde erkekler, gölgelik yerlerde oynayan çocuklar… “Merabayın” diyorlar, “merhaba” diye cevaplıyorum.

Sağ tarafta Sercan’ın evi ve Güzel İşler Derneği’nin iki katlı taş binası… Hemen yanında, restorasyonu bir türlü tamamlanamayan Ulaş’ınki… İnşaat malzemelerinin arasında annesiz iki minik kedinin hayatta kalma savaşı verdiklerini şimdi onları göremiyorsam da adım gibi biliyorum.  

Sokağın sonuna doğru Fatih’in otelinin önünden geçip sağa Mahmut Şevket Paşa Caddesi’ne sapıyorum. İttihatçiler ile bir dönem yakınlaşıp başında bulunduğu Hareket Ordusu ile İstanbul’a gelerek II. Abdülhamit’i tahttan indiren, Balkanlar’daki büyük Arnavut isyanını kanlı biçimde bastıran paşanın vakti zamanında Arnavut nüfusun ağırlıklı olduğu bir mahalle sokağına adının verilmesi yaşadığımız memleketi anlamak için kullanılacak reçetelerden biri olsa gerek.

Tazeliğini kaybetmemiş yapraklarıyla sokağa doğru sarkan asmanın gölgesinde durup etrafa bakıyorum. Tam karşımdaki beyaz evin önünde serpilip boy atmış pembe zakkum rüzgârda salınarak yokuşun üst tarafını işaret ediyor. Beş on adım sonra bu kez Mahmut Paşa Çıkmazı’na ulaşıyorum. İnsansız bir sokak… Çoğu ev boş... Biri yıkılmış, viraneye dönmüş ama kapısı ayakta ve zincirlenmiş, asma kilitle beyhude biçimde güvenceye alınmış. Sokağın sonundaki iki katlı sarı ev de terkedilmiş. Çatısı, bacası sapasağlam… Kapısındaki zincir ve asma kilidin varlığı diğerine göre daha makul görünüyor.

50 adımlık çıkmazdan çıkıp neredeyse karşı çaprazındaki Kurtuluş 1 Çıkmazı’na giriyorum. Sokak girişine pahalı bir otomobil park etmiş. Sağdaki taş yapıyı yakından tanıyorum. Tam bir yıl önce içine girmiş, tamiri mümkün ve makul maliyette olursa İstanbul’daki ailemin yaşayabileceği bir yer haline gelir mi, diye bakmıştık. Sanki tevekkül içinde hala onları bekliyor.

Geri dönüp yokuş yukarı yürümeye başlıyorum. Giriş katı gülkurusu, üst katı kayısı sarısına boyanmış evin neredeyse yüz yıllık duvarlarına dokunup kapısından içeri girip çıkmışların hikâyesini duymaya çalışıyorum. Evlerin fısıltı gibi duyulan sesleri olduğuna inanırım. Gönül kapını açarak kulak verdiğinde çoklarınca unutulmuş hikâyelerini anlatırlar. Biri hiç evlenmemiş, diğeri genç yaşta dul kalmış iki kadının ileri yaşlarında aynı gece yan yana odalarda hayata veda ettiklerine dair işittiklerimin detaylarını belki bir gün yazarım.

Yokuşun ortalarında bir dört yol ağzına vardım. Sağa, Kılıç Ali Paşa Sokak’a doğru sapasım var. Ama önce sağ köşedeki parlak maviye boyanmış evi seyretmek için duruyorum. İşte tam o sırada siyah genç bir köpek önce bana doğru geliyor, sonra beni oyuna davet eder gibi ayalarını öne doğru uzatıp geriliyor ve ardından zıpkın gibi fırlayıp karşı sokağa koşuyor. Duraksayıp tekrar bana bakıyor ve sonra tekrar sokağın derinliklerine dalıyor. Peşi sıra hızlı adımlarla yürüyorum. Mahmut Şevket Paşa Caddesi’nin devamındayım… Birden hatırlıyorum: Bergama’nın eski sinemacılarından ‘Sinemacı Cavit’in hayattayken ailesiyle yaşadığı sokak burası. Cavit Bey’in karısı Münevver Hanım’ın fotoğraflarını tam bu köşede çekmiş ancak sokağın içlerine girmemiştim. Girseydim meyvelerini bütün sokağa saçmış, zifiri gölgesiyle sokağı serinletmiş karadut ağacını görür, unutamazdım.

Dut yemeye daldığım için midir bilmem, oyuncu siyah köpek benden umudunu yitirip ortadan kayboldu. Ağzıma son bir dut atıp Kılıç Ali Paşa Sokak’a doğru geri dönerken başımı kaldırdığımda açık pencereden savrulan beyaz tülü gördüm. Bir görüntü nasıl olur da serinleme hissi verir insana? Yıllar önce İstiklal Caddesi’nden Şahkulu Bostan Sokak yokuşunu kullanarak Galata Fotoğrafhane’sine giderken Alman Lisesi’ne bitişik eski binanın yaz aylarında hep açık olan bir penceresinden uçuşan tülü gördüğüm Haziran gününü hatırladım. Aynı serinleme hissi işte!

Kılıç Ali ile Kara Halil sokaklarının kesiştiği köşe Kale Mahallesi’ndeki en sevdiğim yerlerden biri. Solumdaki alacalı maviye boyanmış uzun duvar, köşe başlarını tutmuş sarı evlere doğru uzanıyor. Burada durup, durduğunuz yerde zaman içinde yolculuklar yapabiliyorsunuz. Mekân sabit, zaman değişiyor. Mekân sabit, renkler değişiyor. Mekân sabit, insanlar ve köpekler ve kediler ve kuşlar değişiyor. Temel mesele de zaten mekândan ziyade zaman…

Küçük Alan’a ulaştığımda restorasyonu yeni tamamlanmış evin karşısına, yol kenarına oturmuş kadınlar ile bir evin içerlek merdivenlerinde kendilerini oyuna kaptırmış çocukların neşeli sesleri kaplıyor her yanı. Kadınlar selam alıp vermemek için gözlerini kaçırırken çocuklardan bir ikisi çok da önemsemeden elleriyle fotoğraf çekme taklidi yapıyor.

Küçük Alan Sokak boyunca ev diplerinden iki yanlı akşamsefaları fışkırmış. Burayı bir de çiçek açtıkları saatlerde görmek lazım.

Şimdi sola doğru döneceğim. Zafer Sokak’a girdiğimde Kurtuluş Mahallesi’nden Talat Paşa Mahallesi’ne geçmiş oluyorum. Köşeye park etmiş kırmızı Tofaş’ın arka camının bir köşesinde Osmanlı Tuğrası, bir köşesinde de Mustafa Kemal Atatürk’ün imzası var. Şu köşe başı, kısa bir ‘Türkiye Resmi Tarihi’ dersi gibi…

Zafer Sokak, Aya Teodari Kilisesi’nin yerine inşa edilen 14 Eylül İlköğretim Okulu’nun arka bahçesine yaslanarak Ertuğrul ve Turan sokakların birleştiği noktaya çıkıyor. Ne kadar militer, ne kadar erkek, ne kadar düşmanlık yayan isim varsa tek birini ihmal etmeden Türkiye’nin birçok yerinde olduğu gibi burada da Akropol’ün eteklerindeki güzelim sokaklara dağıtmışlar. Oysa her sokak kendi adını bulabilmeli, üstelik her sokak kendi adını bulacak bilgeliğe sahip.

Zafer Sokak bittiğinde tam karşıma Güler’in evi çıkıyor. Yıllarca uğraşılıp abartısız güzelliğe sahip bir taş konak haline getirilen evin beyaz ve pembe zakkum komşuları var. Kesme taşların, mavi panjurların ince yeşil yapraklar ve pembe, beyaz çiçeklerle sohbeti dinlenmeye değer doğrusu...

Sola doğru devam edersem pek çok kez gidip geldiğim Domuz Alanı’na çıkacağım. O yüzden rotamı sağdaki gölgesi bol Kültür Sokak’a çeviriyorum. Giriştekiler dışında çoğunlukla tek katlı, yakın zamanda yapılmış küçük evlerin sıralandığı sokak bitime yakın sola, Kale Çıkmazı’na kıvrılıyor. O kıvrıma kendimi bıraktığım sırada arkamdan gelen kadının kedilerle konuşmasını duyuyorum: “Ne oldu? Niye bağrışıyorsunuz? Acıktınız mı bakayım?” Ben yavaşlayınca yanımdan geçip peşi sıra gelen kedilerle beraber Kale Sokak’a sapıyor. Kale Çıkmazı’nda son anda fark ettiğim bir grup köpek ile baş başa kalıyorum. Onlar benden, ben onlardan korkuyorum. Karşılıklı birbirimizi tartıyoruz. İki tanesi dayanıksız çıkıyor ve duvar kenarına sürünerek yanımdan geçip kaçıyor. Grubun diğer üyeleri hareketsiz bana bakarken ben de tek başıma ve hareketsiz onlara bakıyorum. Bu bekleyiş ne kadar sürecek? Bekleyişin sonunda ne olacak? Çıkmaz sokak belli ki onların mesken tuttuğu bir yer. Hani demiştim ya, ben yabancıyım! Siyaseten değilse de olayı olmadık başka bir boyuta taşımamak adına ani bir kararla gerisin geri dönüyorum. Arkamdan koşmuyorlar da, havlamıyorlar da… Doğru karar verdiğimi anlıyorum.

Biraz önce kedileri de peşine takarak Kale Sokak’a sapan kadının ayak izlerini takip edince kalabalık bir kedi cemaatinin içinde buluyorum kendimi. Çeşit çeşit, rengârenk kedilerden oluşan topluluk yeni bebeklerle iyice büyümüş. Hepsi sıcak nedeniyle miskinleşmiş; ya yatıyorlar ya da bezgin bir halde amaçsızca yürüyorlar. Sanırım hava kararmadan hemen önce kapılardan en az biri açılacak ve bir kabın içindeki mamalar hepsine pay edilecek. Bunu biliyor olmalarının rahatlığındalar.

Kale Sokak’ın bitip Kılıç Aslan Sokak’ın başladığı noktaya yine bir kırmızı Tofaş park etmiş. Mahallenin en üst kısmındayım. Sağımdaki evlerin ardındaki yamaçta Akropol yolunun çamları dizili sıra sıra. Beyaz bir evin kıyısında önce yenidünya olduğunu sandığım, yaklaşınca kayısı olduğunu fark ettiğim ağacın dalları meyve bolluğundan yerlere kadar eğilmiş. Ağaç ile bakışırken sağımda açılan kapıdan bir adam çıkıyor. Gülümseyip selam veriyorum. Asık suratında bir nebze olsun aydınlanma olmadan yüzüme bakıyor ve selamıma karşılık vermeden yürüyüp gidiyor. En kızdığım durumlardan biri bu. Bir baş selamını bile çok görmek… Üzerinde Rumca bir yazıtın olduğu kurumuş çeşmeyi geçer geçmez lime lime olmuş bir örtü ile örtülü eski traktörü görünce keyfim tekrar yerine geliyor. Rüzgârla savrulan örtünün altındaki traktörün nedense neşeli bir hali var.

Sıtkiye Sokak’ta sol tarafımdaki iki ev arasındaki boşluktan harika bir Bergama panoraması görününce heyecanlanıyorum. Büyüleyici manzara sol taraftan Kızıl Avlu ile başlayıp sağ tarafta Viran Kapı ile bitiyor. Derinlemesine yayılan şehir, arkasına Bakırçay Ovası’nı ve Yunt Dağı’nı almanın güveniyle Pergamon Akropolü’nü seyrediyor. Yığmatepe ve Maltepe tümülüsleri binlerce yıl öncesinden bugüne başlarını uzatıp seyre katılmışlar. Arada hırçınlaşan rüzgâr da olmasa ‘her şey kadim bir sükûneti sürdürmekte anlaşmış’, diyeceğim.

Manzaraya doyup yola devam ederken sağ taraftaki iki evin arasındaki dar geçit ilgimi çekiyor. İki kişinin yan yana zor geçeceği aralığa girmek için tarifsiz bir istek duyuyorum. Çocukken İstanbul, Edirnekapı’da yaşayan halamların gecekondusu ile komşusu Muzaffer Teyze’nin gecekondusu arasında da buna benzer bir geçit vardı. Geçidin sonunun evlerin arkasındaki Edirnekapı Mezarlığı’nın duvarına çıktığını bilir, yüreğimizin korkudan gümbür gümbür atmasına rağmen o aralığa girip çıkmaya bayılırdık. Meğer biz büyüdükçe korkular bir yandan azalıp, bir yandan da değişiyormuş. Şimdi ise geçitte yürürken içimde, korkunun yerinde güçlü bir merak duygusu var. Bir sürpriz bekliyor mu beni?

Hayır! Yirmi adım sonra hafif yamaçta dikenli tellerle çevrilmiş iki bahçenin arasında buluyorum kendimi. Bir kümesin içinde telaşla sağa sola koşturan tavuklardan başka hiçbir şey yok görünürde. Dönüyorum…

Sıtkiye Sokak bugünün üçüncü kırmızı Tofaş’ı ile karşılaşmamı sağlıyor. Bir ayrıcalığı, farklı bir anlamı mı var acaba kırmızı Tofaşlar’ın? “Beyaz Toros”larla yayılan karanlığı yaşamış bir ülkede sorulması normal bir soru bu…

Biraz ileride gülkurusuna boyanmış bir başka evin açık pencerelerinden sokağa taşan çocuk kıkırdamalarını işitince duruyorum. Beş on basamakla çıkılan kapının bir yanındaki duvara kocaman beyaz bir kalp çizilmiş. Diğer duvarda ise yine beyaz ve kocaman ay-yıldız… Buralar hep böyle işte…

Sokağın devamındaki atmosfer şunlardan oluşuyor: Satışa çıkarılmış karşılıklı iki ev, uzun bir duvarın üzerinde neden yazıldığını anlamadığım ve sanki sonsuz kez tekrarlanarak yazılmış “mi” soru eki, yıkık bir evin duvar taşları arasında antik bir mermer sütun, sadece yan duvarları kalmış bir başka yıkıntının içinde sıcaktan bayılıp yatan iki kedi, uzaklarda köpek havlamaları, yakınlarda telaşlı çocuk konuşmaları… Kuş seslerini ise saymıyorum. Çünkü gün batımıyla susan kuşlar gün doğumuna yakın saatlerden itibaren Kale Mahallesi’nin her yanında, her sokağında tükenmeyen bir enerji ile şakıyorlar. Siz hayatınızda hiç pencereyi açıp kuşlara “bir susun artık!” demek istediniz mi? Burada oluyor böyle şeyler…

Beklemediğim biçimde Roma Çeşmesi’ne ulaşıyorum. Kale Çeşme Sokağı’nın köşesindeyim. Gölgedeki basamaklarda dört kadın sohbet ederken, çeşme başında yedi sekiz çocuk bağıra çağıra, ıslana ıslata beş litrelik pet şişelere su dolduruyor. Doldurdukları şişeleri Domuz Alanı’nın kenarına park etmiş minibüse taşıyorlar. Minibüsün başındaki adam çocuklara istifleme sanatına dair kıymetli bilgiler veriyor.

Rumların henüz yerlerinden edilmediği yıllarda bu meydanda domuz satıldığı için halk arasında Domuz Alanı olarak bilinen meydana devlet İttihat-i Terakki Meydanı adını layık görmüşse de bu adlandırma sadece haritalarda kalmış.

Sağa dönüp Elaia Otel’in önünden geçerken Vedat’a uğrayıp onunla bir çay içmeyi düşünüyorum ama meydanın bitimindeki renkler ve hareketlilik düşüncemi değiştiriyor. Jan ve eşinin evlerinin önünde bir düğün töreni için hazırlık yapılıyor. 20 yıldan daha uzun zaman önce yaz aylarında yaşamak için Bergama’da aldıkları evlerine gelen Fransız çift muhtemelen her yıl olduğu gibi bu yıl da bahçelerinde oturup Erik Dalı dinleyecek. Belki de davet edildikleri düğünü bu akşam beyaz kumaş ve kırmızı kurdele ile süslenmiş kiralık plastik sandalyelerden izleyecekler. Tıpkı tam bir yıl önce meydanın diğer köşesinde Günseli ile benim düğün yemeğimize gelip izlemeleri gibi…

Domuz Alanı bitip de Asya Sokak’a ulaştığımda yürüyüş sırasında ilk kez bir zeytin ağacı gördüğümü fark ediyorum. Zeytin ağacının bazı dalları ceviz ağacının dallarına, cevizinkiler bir asmaya, asma ise mandalinaya karışmış. Altlarında yağ tenekelerine, hemen karşılarında da rengârenk boyanmış saksılara ekilmiş çiçeklerle şekerlemeye benzemiş bir bahçe var. Bahçenin girişinde bir antik sütun, sütunun üzerinde Korint üslubunda bir sütun başı ve tabii ki onun da üzerinde kırmızı saksı içinde pembe sardunya…

Renk cümbüşünden kendimi koparmak kolay olmuyor. Buradaki birkaç ev süsleme sanatı konusunda belli ki birbirleriyle amansız bir yarış içinde…

Asya Sokak aniden ve ürkütücü biçimde dikleşen bir yokuş. Otomobil ile bile buradan inip çıkmak heyecan verici. Hele benim gibi bir acemi için… Yaya olarak da hiç kolay değil doğrusu… Kale Mahallesi’nin tamamında olduğu gibi burada da Arnavut kaldırımı ile kaplı yokuştan kaymadan inmek –tamam biraz abartıyor olabilirim- epey bir hüner gerektiriyor.

Yokuşu sonuna kadar inersem eskisi gibi gür akmayan Selenos Çayı’nın kenarına ulaşmış olacağım. Kale Mahallesi’nin bu bölümüne adını veren, kiliseden camiye dönüştürülmüş Ulu Cami’yi ve Selenos’un karşı kıyısındaki Tabaklar Hamamı’nı bildiğim için aşağıya kadar inmeyip daha önce hiç girmediğim soldaki Vakıfbahçe Sokak’a sapıyorum. Böylece yoluma Ulu Cami’nin üst tarafından devam ediyor olacağım.

Sokağın biraz ilerisinde sanırım bir taziye var. Yaklaştıkça insanların neşe içinde konuştuklarını görüyorum. Cenaze değil bir düğün yemeği olmalı bu. Sokağın üstüne asılan devasa büyüklükteki mavi branda ile gölgelendirilmiş masalarda kalabalık bir grup tabldot tabaklara konulmuş yemekleri yiyor. Rüzgâr mavi brandayı nedensiz biçimde söküp almaya çalışıyor, sert biçimde çırpıyor, inanılmaz bir gürültü çıkartıyor. Oysa yemeklerini yiyenler nasıl da sakin… Tulumba tatlısını pek güzel yapan Tatlıcı Nuri ile göz göze geliyoruz. Kısa bir hal hatır sonrasında başka bir masadan tanımadığım bir adam “Misafirsiniz herhalde, bir yemeğimizi yer misiniz?” diye sesleniyor. Yanına gidip, Bergama’da yaşadığımı, misafir sayılmayacağımı, çok yakın zamanda yemek yediğim için aç olmadığımı ve buna benzer bir şeyler daha söyleyerek teşekkür ediyorum. Sokağın üzerini örten branda nedeniyle tenleri mavileşmiş güleç insanları geride bırakırken böyle durumlarda hep olduğu gibi kendimle tartışıyorum:

- Yabancı olmayı, yabancı kalmayı sen seçiyorsun işte!

- Ne ilgisi var?

- Neden oturup iki lokma yemedin?

-Aç değilim ki! Hem belki sınırlı yemekleri vardır…

- Öyle olsa davet etmezlerdi. Hadi yemedin, neden biraz daha durup hiç değilse iki kişiyle sohbet etmedin?           

- Ne konuşacaktım ki? Biliyorsun beni…

- Ya tamam! Yürü allah aşkına…

Işık güzel, rüzgâr tatlı sert, solumdaki ev lila renginde… Aşağıdaki caddeden geçen bir düğün alayının korna sesleri kuş seslerini bastırmaya çalışıyor.

Sağımdaki Türkeli Sokak’a sapmayıp, kuru bir çeşme ve bir merdivene dizilmiş çiçeklerle merhabalaşarak devam ediyorum yola. Vakıfbahçe bitiyor, narçiçeklerinin deli rengine bulanmış Soğan Dere Sokak başlıyor. Domuz Alanı’nın bir altındaki sokakta olduğumu fark ediyorum. Şu köşede San’Art olmalı… Evet, bildim! Önünde sade biçimde süslenmiş bir gelin arabası duruyor. Düğün mevsiminin başladığı nasıl da belli… Kırmızı kurdeleli sandalyeler, kornalar, tabldot yemekler, süslenmiş arabalar…

Köpeğini gezdiren yaşlı adamın peşinden yürüyorum. Köpek iki de bir durup bana doğru çeviriyor dostane olmayan bakışlarını. Adam çekiştirince beş adım atıp yeniden bana dönüyor. “Merak etme, yabancı olabilirim ama ben dostum” diyorum içimden gülerek. Soldaki Osmanlıca yazıtlı kuru çeşme iç sesimi duyup gülümsüyor. Göz kırpıyorum ben de ona.

Yol kenarına dizilip güneşte kurutulan ekmeklerin hemen sonrasında kısa bir çıkmaz sokakta bir evin duvarına bitişik boylu boyunca uzanan antik sütun pırıl pırıl parlıyor. Belli ki mahalleli onu bank olarak kullanıyor akşamları. Birazdan 14 Eylül İlköğretim Okulu’nun bahçesinde de iki benzerini göreceğim. Bu bank olarak kullanılan sütunun da diğerleri gibi Aya Teodari Kilisesi’nin kalıntılarından olduğunu tahmin ediyorum. Buraya kadar getirilişinin hikâyesini dinlemek isterdim doğrusu…

Soğan Dere Sokak’ın bitiminde sol köşedeki iki katlı, görkemli taş binanın büyük metal panjurları rüzgâr ile bir açılıyor, bir kapanıyor. Dev gibi büyük bir enstrümana benziyor uzaktan bakınca. Melodik olmayan ürkütücü sesler çıkaran müzik aletini başarıyla kullanan rüzgârın performansını alkışlayarak sağa, Tabak Köprü Caddesi’ne ve birkaç adım sonra da sola dönerek Arif Bey Sokak’a sapıyorum. İpteki mandaldan kurtulup özgürlüğe kanat açmış renkli bir çocuk çorabı uçup geçiyor önümden. Çocuk çorabı Kadı Sokak’a doğru uçarken 14 Eylül İlköğretim Okulu’na yaklaştığımı fark ediyorum. Okulun karşı köşesindeki konak son nefesini vermek üzere… Konağın ahşap çıkması lime lime olmuş. Rutubet ve tahta kurtlarına teslim olduğu her halinden belli…

Kadı Sokak’ın sonuna doğru sağımda kalan Dündar Sokak’a bakıyorum. Neredeyse tümü çökmek üzere olan evler dizili sokağın iki yanında. Sokak girişinde kocaman bir uyarı levhası var: “Dikkat! Çökme Tehlikesi!” Demir konstrüksiyon ile ayakta tutulmaya çalışılıyorlar şimdilik.

Olağanüstü işlemeleri olan demir bir kapıdan bol tüylü beyaz bir Terrier ile çıkan adamın peşi sıra Dede Sokak boyunca yürüyorum. Terrier benimle hiç ilgilenmiyor. Yıllar önce Liza ile tanışsaydı bana karşı da böyle kayıtsız kalmazdı, diye düşünüyorum. Sevgili Liza 12 yıldır Galata’da bir akasyanın gölgesinde sonsuz uykusunu uyuyor.

Yeni Çıkmazı tabelasını görünce sağa dönüp yine daha önce girmediğim bir sokağa dalıyorum. İçimden bir ses tabeladaki isme rağmen bu sokağın çıkan bir sokak olduğunu söylüyor. Bozuk yoldan çocuk arabasını zorlukla ittiren bir kadın geçiyor yanımdan. Sonra iki çocuk koşuyor çıkış noktasına doğru. Haklıymışım! Muhtemelen yakın vakitte yıkılan bir evin arazisi hiç değilse yayalar için sokağı çıkmaz olmaktan kurtarmış. Üstelik arazinin diğer tarafındaki Doğu Çıkmazı’nı da! İki çıkmaz birleşip bir sokağa dönüşmüş.

Vardığım yeri görünce şaşırıyorum: Aşağıya inmişim bile! Halı yıkama ve açık hava düğün salonu gibi işlevleri de olan otoparkın yanından yürüyüp Kınık Caddesi’ne, Kızıl Avlu’nun karşısına çıkıyorum. Evden, yürüyüşe başladığım noktadan sadece 100 metre uzaktayım.

Eve dönmek yerine hızlı adımlarla Mahmut Şevket Paşa Caddesi’ne girip tekrar yokuşu tırmanmaya başlıyorum. Neredeyse iki saat önce buradan geçerken, kullanılmayan kayısı renkli taş binanın içerlek merdivenlerine oturmuş telefonda konuşan ve tişörtü bina ile aynı renkte olan genç halen orada, konuşmaya da devam ediyor. Gözlerime inanamıyorum! Sesi kulağıma kadar ulaşıyor: “Öyle olmadı, diyorum sana. Ama dinlemiyorsun ki… Bırak da anlatayım…” Belli ki en az iki saat daha burada...

Yokuşun ortalarından daha önce saptığım Kılıç Ali Sokak’a değil de sola Turgut Sokak’a sapıyorum. İki adım sonra top oynayan yedi sekiz yaşlarındaki çocuklardan fırça yiyorum: “Buradan geçmeyin ya! Top oynuyoruz işte!” Hızlanıyorum. Bergama’ya taşınmaktan vazgeçtikleri için çok üzüldüğümüz Hale ile Hakan’ın yakında satışa çıkaracakları evlerinin kapısında oturan öncekilere göre yaşça daha büyük çocuklar cep telefonunda futbol oyunu oynuyorlar neşe içinde. “Bu da mı gol değil!” diye bağırıyor içlerinden biri. Diğeri “Ve gol! Ve gol! Ve gol!” diye bağırıyor ötekinin sesini bastırarak.

Sokağın sonundaki köşede bir adam küçük kızına bakkaldan istediği bir çikolatayı alması için para veriyor. Kapısında rengârenk topların asılı olduğu bakkala koşan kızının ardından “Abine de al!” diye sesleniyor.

Parmakbatıran Caddesi’ndeyim şimdi. Gün batımı yaklaştı. Evlerine dönen insanların sabırsızca kullandıkları motosikletler aşırı gürültüyle peş peşe geçiyorlar cadde boyunca. Birkaç yıla kalmaz korkarım Hindistan sokakları gibi olacak buralar. Kuş seslerini bastırabilen tek gürültü bu galiba mahallede…

Gürültüye aldırış etmeme rolü yaparak caddenin sağ tarafındaki hayranı olduğum ikiz evlere doğru yürüyorum. Yatay ışık şimdi daha da güzel görünmelerini sağlıyor. Sokağın karşısında gölgeye çekilip her bir detayı görmeye, daha önce fark etmediklerimi bulmaya çalışıyorum. Fakat motosikletlerden rahat yok bu caddede. İkiz evlerin yanı başındaki daha önce girmediğim sokağa atıyorum kendimi.

Tevfikiye Sokak birazdan anlayacağım gibi epey uzun bir sokak. Daha başlarındayken ilk sürprizle karşılaşıyorum: Her zaman cadde tarafından aşağıya doğru baktığımda gördüğüm bahçenin şimdi hizasındayım. İçerisi çeşit çeşit hayvan ile dolu. Besili bir hindi tüm güzelliği ile ortada bir yer seçmiş kendine. Kabardıkça kabarıyor… Etrafında köpekler, tavuklar, horozlar, kazlar, ördekler dolaşıyor. Bir tek köpekler fark ediyor beni. Adet yerini bulsun diye bir iki havlayıp susuyorlar.

Hafif eğimle inen Tevfikiye Sokak’ının ikinci sürprizi de bir taş duvar. Katmanların içinde dolaşmak niyetiyle çıktığım yürüyüşü somut bir katman görüntüsüyle taçlandırıyor. Sokağın sol yanında uzanan duvarın en üst bölümü delikli kırmızı tuğla ile örülmüş. Üç dört sıra tuğlanın altında eski taşlardan oluşan yüksek katman var. Bu katman aşağılara doğru daha büyük ve daha biçimli taşlardan oluşmaya başlıyor. Akropol yapılarında ve surlarda gördüğüm Roma ve Bizans taşlarının karışımı… Öyle ki aralara mermer sütün parçaları da serpiştirilmiş.

Binlerce yılın kesintisiz hikâyesini bugüne taşıyan duvara teşekkür edip Tevfikiye Sokak’ın nereye kadar uzadığını öğrenmek için yürümeye devam ediyorum. Birkaç yüz metre sonra mahalle bitiyor ama sokak devam ediyor. Artık kırsal bir alandayım. Sokağın iki yanında bahçeler ve tarlalar var. Boz renkli bir eşek bağlı oldu ağacın gölgesinde muhtemelen ayakta uyuyor. Telaşlı kapkara bir tavuk koşarak geçiyor yanımdan. Yemişlerini erken dökmüş bir incir ve beş on tane çam dışında pek ağaç da yok etrafta. Sonunda yol da bitiyor. Dönüyorum.

Tevfikiye Sokak’tan Kayalık Sokak’a geçtiğimde başımın üzerinde kanat çırpışlarıyla fark ettiğim beyaz güvercinleri görüyorum. Bir kuşbaz yaşıyor olmalı bu evlerin birinde. Tek katlı, beyaz boyalı evlerin penceresiz duvarları kaplamış sokağın iki yanını. Belli ki duvarların ardında mahrem avlular var. Eskişehir’de annem gibi Bulgaristan göçmenlerinin yaşadığı mahalleleri hatırlatıyor.

Kayalık Sokak’ın sonunda sokağa kilim serip oturmuş kadınlarla selamlaşıp kısa bir süreliğine Kestelli Sokak’a giriyorum. Kestelli’nin önünü üst taraftan dolaşıp gelen yine Kayalık Sokak kesiyor. Son zamanlardaki gözdemiz Akasya Park’a bu bilmediğim yoldan çıkmak beni sevindiriyor. Güneş batarken sağımda Attalos ve Akropolis otelleri, solumda Akasya Park; Kayalık Sokak’ın sonuna doğru yürüyorum.

Birazdan Parmakbatıran Caddesi ve Kınık Caddesi ile kesişecek yol. Yürüyüşümü tam o kesişme noktasında; hepimiz adına özgür bir güneş ülkesi kurmak için isyan eden Aristonikos’un heykeline neredeyse on adım uzakta; bir vakitler ülkücülerin kurtarılmış bölgesi olan bu sokaklarda devrimci bir umut olarak yeşeren, 27 Mayıs 1981'de İzmir’de öldürülen Selim Martin’in çocukluğunun, gençliğinin geçtiği evin önünde, onu saygıyla hatırlayarak bitireceğim.

İnsanlar ve sokaklar, sardunyalar ve saksılar, kediler ve mama tasları, kırmızı Tofaşlar ve Arnavut kaldırımları, aylandızlar ve antik sütunlar, kırlangıçlar ve yüz yıldır her bahar renk değiştiren duvarlar, hepsi ama hepsi usulca sessiz bir maviyle kaplanıyor. Cildi dağılmış kitabın sayfalarını dilediğim sırayla okuyup, bazı sayfaları atlayıp, bazı sayfalarını bizzat yeniden yazmış olmanın;  başka bir gün çıkacağım olası yeni yürüyüşte kitap sayfalarının bambaşka bir biçimde harmanlanacağını bilmenin huzuruyla veda ediyorum güne.

Yücel Tunca / Bergama-19 Haziran 2019  

(Sarı Denizaltı'da Günseli Baki'nin yürüttüğü Psikocoğrafya Atölyesi'nin fanzini için üretilmiştir.)